بررسی راه‌های آموزش خلاق با رویكرد تعمیق و تقویت باورهای دینی (نماز) در دانش آموزان دبستانی دختر شهر تهران

پژوهش بررسی راه‌های آموزش خلاق با رویكرد تعمیق و تقویت باورهای دینی (نماز) در دانش آموزان دبستانی دختر شهر تهران

پژوهش بررسی راه‌های آموزش خلاق با رویكرد تعمیق و تقویت باورهای دینی (نماز) در دانش آموزان دبستانی دختر شهر تهران

چکیده

  یكی از مهم ترین و حساس ترین دوران زندگی كه در شكل گیری اعتقادات و نگرش های پایدار فرد مؤثر است ، ‌دوران ابتدایی و دبستان محسوب می گردد . اهمّیّت آموزش و انتقال مفاهیم دینی خصوصاً نماز كه به عنوان با ارزش ترین نماد هر مكتب و دین محسوب می گردد ، بر هیچ كس پوشیده نیست ، ‌لذا با توجه به حساسیت موضوع و كاستی هایی كه در برخی از مدارس دیده می شد پژوهشی در راستای الگویابی و بررسی راهكارهای خلاقانه ی آموزش مفاهیم و باورهای دینی (نماز) ضروری بود . این پژوهش كه با روش كتابخانه ای و توصیفی صورت پذیرفته درصدد كنكاش در روش های خلاقانه ی آموزش نماز در مدارس است . بخش اعظم اطلاعات مورد نظر نگارنده به روش كتابخانه ای و جستجو در نتایج یافته های مكتوب دیگران صورت گرفته و به منظور تكمیل و تأیید اطلاعات نیز با روش مصاحبه از كارشناسان تعلیم و تربیت دینی جنبه های مختلف آن مورد بررسی قرار گرفته است . بر اساس یافته های اصلی پژوهش هر چند نظام فعلی آموزش نماز در مدارس ، روش هایی كارآمد را به لحاظ ایجاد بصیرت و بینش در دانش آموزان به كار برده ، اما كوتاهی در اجرا و عملیاتی كردن روش های غیر مستقیم و خلاقانه می تواند ضربه های جبران ناپذیری را درآینده بر نگرش و باورهای دانش آموزان ایجاد كند . طبق یافته های پرسشنامه ای كه از 30 نفر از متخصصان تعلیم و تربیت صورت گرفته است ،‌ مهم ترین و بارزترین موضوع و راهكار ارائه شده ، ‌استفاده از روش های غیرمستقیم ، مثل فیلم ، داستان ، ‌كارتون، CD های كامپیوتری و... ذكر شده است . هرچند اكثریت مطلق مصاحبه شوندگان ( 29 نفر ) وضعیت فعلی آموزش نماز در مدارس را نامناسب و بدون كیفیت ارزیابی نموده و معتقدند ، باید تحولی جدی در نظام آموزش دینی و تعمیق باورهای دینی كودكان دبستانی ایجاد نمود ،‌ امّا با توجه به یافته های پژوهش حاضر پیشنهاد می شود ، كه با نزدیك نمودن ارتباط خانواده ها با مدرسه و برنامه ریزی آموزش خلاقانه برای دبیران محترم ، جهت پرورش خلاقیت وتفکّر در دانش آموزان ، وضعیت فعلی را می توان بسیار مطلوب تر و مفیدتر ساخت .

مقدمه

     انقلاب اسلامی ایران در جهان به عنوان انقلابی فرهنگی و مبتنی بر اصول و اعتقادات مذهبی شناخته می شود . اگر مروری بر كارنامه نظام تربیتی در سطح وسیع بیندازیم ، به وضوح می توانیم كاستی های فراوانی را در سطوح مختلف فرهنگ دینی نسل دوم و سوم مشاهده نماییم . علی رغم  كوشش های فراوان در جهت احیای فرهنگ ناب اسلامی در زوایایی مختلف آن چنانكه شایسته این مفهوم و بایسته توجه و اهتمام بوده است ؛ مورد عنایت وسیع و زیر بنایی كه دارای عمق باشد ، واقع نشده است . بدون شك فلسفه ی آموزش و پرورش ما مبتنی بر منطق احكام و شعائر اسلامی در نظر گرفته شده  و این مهم هیچگاه میسر نمی گردد ، مگر آن كه زیر بناهای این فرهنگ اصیل را به صورت اصولی و صحیح منتقل و انتقال آن را از اوایل دوران كودكی در اذهان و افكار احاد مردم جای داد .

 یكی از مهم ترین دستگاه های فرهنگ ساز كه از قدرت فوق العاده ای برخوردار است ، نهاد آموزش و پرورش می باشد . پوشش كامل نظام آموزشی كشور در هر نقطه و تداوم برخوردهای آموزشی و فكری در مدت طولانی حضور فرزندانمان در مدارس ، قدرت این نهاد آموزشی را در ساخت و تغییر نگرش و فرهنگ دانش آموزان بسیار قدرتمند ساخته است .

محقق دراین پایان نامه سعی داشته با بررسی دقیق روش های آموزش ، مفاهیم دینی را با روش های مناسب و روز آمد و در جهت تعمیق و تقویت باورهای دینی  به آن بپردازد ، به طوری  كه فرد با بصیرت و بینش آگاهانه بتواند خلاقانه و متفكرانه ارزش های دینی صحیح را پذیرا و در مواجه با سیل تهاجمات فرهنگی كه ممکن است ، در صدد بی ریشه ساختن و سست نمودن پایه های دینی نوجوانـان باشد ، استفاده نماید .

 در طول سال های طولانی كه از تثبیت انقلاب اسلامی ایران  می گذرد ، راه ها و روش های بسیاری به منظور ترویج فرهنگ نماز خوانی به عنوان ابتدایی ترین و در عین حال مهم ترین وظیفه دینی مسلمانان به كار گرفته شده است . اما چیزی كه در طول این سال ها بر مبلغان و مسئولان امر به اثبات رسیده  ، این موضوع است كه استفاده از هنر آموزش صحیح و موثر به نحوی كه فعل مورد نظر با اختیار و اراده ی تام و علاقه به انجام رسد ، ثبات و كارایی بیشتری خواهد داشت . موضوع  بینش و بصیرت موضوعی تازه محسوب نمی گردد و روان شناسان بسیاری در خصوص این مفهوم نظریات مختلفی ارائه داده اند . امّا موضوعی كه برای ما از اهمّیّت خاصی برخوردار است آن است ، كه بینش دینی با توجه به سیل تهاجمات فرهنگی و تنوع ارتباطات جمعی باید به نحوی شكل یابد ، كه دارای ثبات و پایداری باشد . نماز به عنوان نماد دینی و گرایش سیاسی – اجتماعی فرد محسوب  می گردد . از میان عبادت های اسلامی احکام مربوط به نماز بسیار زیاد است ، به نحوی كه چهار هزار حكم برای آن آمده است . ( ادیب حاج باقری ، 1380) در دو كتاب معتبر وسایل الشیعه و مستدرك الوسائل شصت هزار روایت است كه بیست هزار آن مربوط به نماز است ، یك سوم روایات فقهی مربوط به نماز و مقدمات آن است . پیامبر اكرم (ص ) دعوت به نماز را از خانواده خود آغاز نموده ، تولّد و مرگ انسان با نماز پیوند خورده و در قرآن و احادیث ائمه(ع) نه به خواندن نماز ، كه به اقامه آن تاكید زیادی شده است .

به طور كل اهمیت دادن به ارزش های معنوی دینی همچون نماز و آموزش آن ، جهت تربیت نسلی فرهیخته كه مزیّن به ارزش های معنوی باشند ، از اهم برنامه های مجریان مسائل فرهنگی جهت تربیت كودكان است . امروزه با توجه به آن كه تربیت دینی و نماز یكی از اركان و مصوبه های آموزش و پرورش كشور است ، اما احساس می شود عـلاقه به نماز كاهش یافته و مسـاجد به نحـو مطلوب مـورد استفاده جوانان قرار نمی گیرد . ( باقریان ، 1376 )

 با توجّه به اهمّیّت آموزش نماز در سطح مدارس ، پژوهش حاضر مهم ترین تاكید خود در تعمیق باورهای دینی را بر نحوه ی آموزش نماز در مدارس گذارده و سعی بر آن دارد تا با توجه به مبانی   روان شناسی و اصول فقهی برگرفته از آیات و روایات ، راه های خلاقانه ای كه مربیان آموزش دینی  می توانند مورد استفاده قرار دهند را تبیین نماید .

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                    صفحه

چکیده 

مقدمه

فصل اول : کلیات

1-1 بیان مسئله ................................................................................................................ 2

1-2 اهمیت و ضرورت موضوع......................................................................................... 3

1-3 اهداف تحقیق ........................................................................................................... 5

1-4 سوال های تحقیق....................................................................................................... 5

1-5 فرضیات تحقیق......................................................................................................... 6

1-6 تعاریف نظری و عملیاتی تحقیق................................................................................. 7

1-7 محدودیت های تحقیق .............................................................................................. 10

فصل دوم : پیشینه ی تحقیق

2-1 مقدمه      ................................................................................................................ 12

2-2 تاریخچه ی باورهای دینی ......................................................................................... 13

2-3 ادیان و نگاه آنها به نماز و نیایش................................................................................ 19

2-3-1 نماز در آیین زرتشت............................................................................................. 20

2-3-2  نماز در آیین یهود................................................................................................ 22

2-3-3  نماز در آیین مسیحیت.......................................................................................... 24

2-3-4  نماز در آیین مقدّس اسلام..................................................................................... 25

2-4 تربیت دینی در دوران كودكی و نوجوانی..................................................................... 28

2-5تربیت دینی در دوره ی ابتدایی.................................................................................... 31

2-5-1نقش توجه به نیاز های کودکان در تربیت دینی.......................................................... 32

2-5-2نقش آموزش خلاق در تربیت دینی کودک................................................................ 33

2-5-3نقش انگیزش در تربیت دینی کودک......................................................................... 33

2-5-4نقش محبت و ایمنی در تربیت دینی کودک............................................................... 34

2-5-5نقش فرا دهنده در تربیت دینی کودک....................................................................... 34

2-5-6نقش محیط آموزشی در تربیت دینی کودک............................................................... 35

2-5-7نقش تفکر در تربیت دینی کودک............................................................................. 35

2-5-8نقش روان شناسی رشد در تربیت دینی کودک........................................................... 38

2-5-8-أ. رشد و تكامل بدنی............................................................................................ 39

2-5-8-ب. رشد و تكامل گویایی...................................................................................... 41

2-5-8-ج. رشد و تكامل عقلی.......................................................................................... 42

2-5-8-د. رشد و تكامل اخلاقی........................................................................................ 43

2-5-8-ه. تفاوت های جنسی و ویژگی های مختلف آن ها.................................................. 46

2-5-8-و. ویژگی های دختران در سنین ابتدایی.................................................................. 48

2-5-9نقش بصیرت گرایی در تربیت دینی کودک............................................................... 51

2-6تربیت بصیرت گرا...................................................................................................... 52

2-7مفهوم بصیرت گرایی................................................................................................... 54

2-7-أ.توانایی فهم زندگی (فهم وتشخیص) ....................................................................... 55

2-7-ب.نقد زندگی (تمییز وداوری) .................................................................................. 55

2-7-ج.تصمیم برای زندگی (تصمیم گیری) ....................................................................... 56

2-8طبقات و حوزه های یادگیری در رویکرد بصیرت گرا.................................................... 57

2-8-أ. حوزه ی درک مفاهیم............................................................................................. 58

2-8-أ.1- فهم.................................................................................................................. 58

2-8-أ.2- تعقل................................................................................................................ 59

2-8-أ.3- دانش................................................................................................................ 59

2-8-أ.4-تفکر منطقی........................................................................................................ 59

2-8-ب.حوزه ی کسب مهارت.......................................................................................... 60

2-8-ج. حوزه ی به کار گیری مفاهیم ومهارت ها................................................................ 60

2-8-د. حوزه ی تحلیل نقادانه وسازمان دهی افکار.............................................................. 61

2-8-ه. یادگیری ، ارتباط حوزه های چهارگانه با هم............................................................. 62

2-9بصیرت ، توانایی تشخیص و تمییز توانایی تصمیم گیری................................................ 63

2-10راه برد های تعلیم وتربیت بصیرت گرا........................................................................ 64

2-10-1 فرایند محوری..................................................................................................... 64

2-10-2 دانش آموز محوری.............................................................................................. 64

2-10-3معلم ، مدیر یادگیری و الگوی رفتار........................................................................ 65

2-10-4 رد رویکرد ذهن گرا............................................................................................ 65

2-10-5اهمیت طراز تحول شناختی شاگردان در حوزه ی مفاهیم دینی................................... 66

2-10-6  ارزشیابی کیفی و مستمر...................................................................................... 67

2-11 گام های آموزشی در تعلیم وتربیت دینی کودکان........................................................ 68

2-11-أ.گام اول................................................................................................................ 68

2-11-ب.گام دوم............................................................................................................ 68

2-11-ج.گام سوم............................................................................................................. 69

2-11-د.گام چهارم........................................................................................................... 69

2-11-ه.گام پنجم............................................................................................................. 70

2-11-و.گام ششم............................................................................................................ 70

2-11-ز.گام آخر.............................................................................................................. 70

2-12آموزش خلاق........................................................................................................... 71

2-12-1تفکّر.................................................................................................................... 74

2-12-2تفکّر خلاق.......................................................................................................... 79

2-12-3اصول آموزش خلاق............................................................................................. 82

2-12-3-أ.اصل بازی........................................................................................................ 82

2-12-3-ب.اصل شادی و لذت......................................................................................... 82

2-12-3-ج.اصل سادگی................................................................................................... 82

2-12-3-د.اصل آموختن در آزادی..................................................................................... 82

2-12-3-ه.اصل کنجکاوی................................................................................................. 83

2-12-3-و.اصل ایمنی...................................................................................................... 83

2-12-3ز.اصل اندیشه سازی............................................................................................. 83

2-12-3-ح.اصل خلاقیّت................................................................................................. 84

2-12-3-ت.اصل همیاری با آموزگار.................................................................................. 84

2-13مفهوم خلاقیت......................................................................................................... 85

2-13-1دیدگاه های مختلف در خصوص خلاقیّت............................................................... 88

2-13-2 اهمّیّت و ضرورت پرورش خلاقیّت...................................................................... 93

2-13-3رشد و پرورش خلاقیّت در كودكان........................................................................ 94

2-13-4الگوی پیشنهادی خلاقیّت آموزی در دبستان............................................................ 97

2-13-4-أ.روش مستقیم.................................................................................................... 97

2-13-4-ب.روش غیر مستقیم آموزش خلاقیت.................................................................. 98

2-13-4-ب.1 آموزش خلاق............................................................................................. 98

2-13-4-ب.2آمیختن عمق درس با هنر.............................................................................. 98

2-13-4-ب.3آموزش های اجتماعی................................................................................... 98

2-13-4-ب.4 ایجاد فضای خنده و بازی در جریان آموزش................................................. 99

2-13-4-ب.5 آمیختن آموزش با محرّک بدنی..................................................................... 99

2-13-4-ب.6 پذیرش تخیلات کودکان.............................................................................. 100

2-13-4-ب.7 آموزش فن آوری و روش های حل مسأله.................................................... 100

2-13-4ویژگی ها و صفات افراد خلاق............................................................................. 104

2-14فهم رفتار دانش آموزان در نظام اجتماعی آموزش و پرورش......................................... 109

2-14-1 رفتار اثربخش ، كار آمد و تاثیر گذار..................................................................... 113

2-14-1-أ.اثربخشی.......................................................................................................... 114

2-14-1-ب.کارآمدی........................................................................................................ 114

2-14-1-ج. تأثیر گذار...................................................................................................... 115

2-15آموزش وروابط نقش ها ........................................................................................... 115

2-16 نظریه ها و تئوری های مرتبط با موضوع.................................................................... 117

2-16-أ. نظریه ی پیاژه ..................................................................................................... 117

2-16-ب.نظریه ی هارمز................................................................................................... 120

2-16-ج. نظریه ی گلدمن................................................................................................. 121

2-16-د.نظریه ی فلور...................................................................................................... 123

2-16-د.1 اصل توجه انتخابی............................................................................................ 123

2-16-د.2 اصل ادراک انتخابی........................................................................................... 124

2-16-د.3 اصل یادآوری انتخابی....................................................................................... 124

2-16-د.4 اصل کنش انتخابی............................................................................................ 124

2-16-ه.نظریه ی هاولند  .................................................................................................. 125

2-16-و.نظریه تأثیر نگرش بر رفتار.................................................................................... 127

2-17رابطه ی یادگیری با ایمان وعمل................................................................................. 129

2-17.أ ایمان ، عمل یا بصیرت........................................................................................... 131

2-17.ب ارزشیابی یادگیری یا ارزشیابی ایمان وعمل............................................................ 132

2-18آموزه هایی در تعلیم وتربیت دینی خلاق با رویکرد بصیرت گرایی ..............................        132        

2-18-أ.اصل اول:تعلیم وتربیت برای کمال.......................................................................... 132

2-18-ب.اصل دوم: تعلیم وتربیت برای زندگی فردی واجتماعی.......................................... 133

2-18-ج. اصل سوم: تعلیم وتربیت برای تحول جامعه.......................................................... 133

2-18-د. اصل چهارم:انتخاب روش های تربیتی.................................................................. 134

2-18-ه. اصل پنجم:اهمیت تفکر خلاق............................................................................... 135

2-18-و. اصل ششم:جایگاه والای معلم.............................................................................. 135

2-18-ز. اصل هفتم:معلم هدایتگر....................................................................................... 135

2-18-ح. اصل هشتم:اهمیت رابطه ی معلم و شاگرد............................................................ 136

2-18-ت.اصل نهم:برقراری تعادل میان ذهنیت و عینیت گرایی............................................. 136

2-18-ی. اصل دهم:محوریت کودک در تربیت دینی ابتدایی................................................. 137

2-19نتایج و مطالعات و تحقیقات داخلی مرتبط با موضوع.................................................. 138

2-20نتایج مطالعات و تحقیقات خارجی مرتبط با موضوع.................................................... 145

فصل سوم :روش تحقیق و مراحل اجرای تحقیق

3-1روش تحقیق  ............................................................................................................ 148

3-2 ابزار جمع آوری اطلاعات و تحلیل داده ها.................................................................. 149

3-3 شیوه اجرا و انجام پژوهش......................................................................................... 149

فصل چهارم : یافته ها وتجزیه و تحلیل آن ها

4-1تعلیم وتربیت باورهای دینی (نماز) در مدارس ابتدایی................................................... 152

4-1-أ.ارتباط و نزدیکی با مبانی اعتقادی............................................................................. 155

4-1-ب.ایجاد انگیزه و گرایش درونی................................................................................ 155

4-1-ج.تقویت تفکر و معرفت دینی (بصیرت) .................................................................. 155

4-2نقش مدارس در آموزش نماز به کودکان........................................................................ 156

4-2-أ.ایجاد شور واشتیاق.................................................................................................. 156

4-2-ب.ارائه ی الگوهای دینی........................................................................................... 156

4-2-ج.نقش ایجاد معرفت وشناخت.................................................................................. 157

4-2-د.نقش نهادینه کردن فرهنگ نماز............................................................................... 157

4-2-ه.نقش ساخت نگرش مثبت در کودکان....................................................................... 158

4-2-و.نقش جهت دهی اخلاقی  ..................................................................................... 159

4-3رابطه ی خلاقیت با رشد و تقویت باورهای دینی (نماز)................................................ 160

4-4رابطه ی نماز و خلاقیت در مدارس ابتدایی................................................................... 165

4-4-أ.توصیف اطلاعات مصاحبه ای.................................................................................. 169

4-4-ب.اطلاعات عمومی پاسخگویان و مصاحبه شوندگان.................................................... 171

     جدول (4-1) ............................................................................................................ 173

     جدول (4-2) ............................................................................................................ 174

     جدول (4-3) ............................................................................................................ 175

     جدول(4-4) ............................................................................................................. 176

     جدول(4-5) ............................................................................................................. 177

4-4-ج.تجزیه وتحلیل یافته ها  ........................................................................................ 178

4-4-د.تحلیل اطلاعات استخراج شده................................................................................. 181

فصل پنجم : نتیجه گیری

5-1خلاصه ی تحقیق  ..................................................................................................... 184

5-2نتیجه گیری................................................................................................................ 185

5-2-أ.نتایج یافته های کتابخانه ای...................................................................................... 185

5-2-ب. نتایج یافته های مصاحبه ای.................................................................................. 190

پیشنهادات........................................................................................................................ 192

منابع و مأخذ: .................................................................................................................. 194

چکیده ی انگلیسی

برچسب ها : بررسی راه‌های آموزش خلاق با رویكرد تعمیق و تقویت باورهای دینی (نماز) در دانش آموزان دبستانی دختر شهر تهران , پژوهش بررسی راه‌های آموزش خلاق با رویكرد تعمیق و تقویت باورهای دینی (نماز) در دانش آموزان دبستانی دختر شهر تهران , تاریخچه ی باورهای دینی , ادیان و نگاه آنها به نماز و نیایش , ماز در آیین زرتشت , نماز در آیین مسیحیت , نماز در آیین مقدّس اسلام , تربیت دینی در دوران كودكی و نوجوانی , تربیت دینی در دوره ی ابتدایی , رشد و تكامل اخلاقی , ویژگی های دختران در س