سبك شناسی كشف المحجوب

چكیده این مقاله تلاشی است در جهت بررسی سبك كتاب كشف المعجوب نوشته ی ابوالحسن علی بن عثمان جلابی هجویری كه در سه سطح نحوی، واژگانی و بلاغی است تلاش شده تا با توجه به جملات و لغات و اصطلاحات ویژگی بارزی را پیدا كرد كه از آن برای یافتن سبك كتاب بهره برد و یا در هر یك از سطوح بدین شكل كار شده است ودر نهایت به نتیجه ای رسیدم كه می توان گفت سبك این

سبك شناسی كشف المحجوب

چكیده

این مقاله تلاشی است در جهت بررسی سبك كتاب كشف المعجوب نوشته ی ابوالحسن علی بن عثمان جلابی هجویری كه در سه سطح نحوی، واژگانی و بلاغی است .

تلاش شده تا با توجه به جملات و لغات و اصطلاحات ویژگی بارزی را پیدا كرد كه از آن برای یافتن سبك كتاب بهره برد. و یا در هر یك از سطوح بدین شكل كار شده است ودر نهایت به نتیجه ای رسیدم كه می توان گفت سبك این كتاب كمی با نثرهای هم دوره اش متفاوت است . و البته هنوز هم فضایی برای بررسی باقی است.

كلید واژه : سبك شناسی، كشف المحجوب، جلابی هجویری

مقدمه

كشف المحجوب از كهن ترین متون صوفیه است . كه در اوایل قرن 5 توسط ابوالحسن علی بن عثمان نوشته شده است كه هم دوره با تاریخ بیهقی و قابوسنامه و سفرنامه ناصر خسرو است و اما شباهتی با آن كتب ندارد چرا كه نه آمیخته ای از تجارب شخصی، و آداب و عادات اجتماعی و باورهای همگانی و نه گزارشی صمیمانه از مشاهدان سیر و سفر حتی به تمامی  شرح تجربیات روحانی و یافته های خاطر مولف نیز نیست .

هجویری در روزهای پادشاهی سلطان محمود غزنوی زاده شد ( م :‌421)

علوم متداول عصر، خاصه قرآن، حدیث ، تفسیر ، فقه و كلام را درزادگاه خود آموخت آن چه كه كه درباره ی شخصیت ومقام او می توان گفت اینكه او طبعی نازك و روحیه ای حساس داشت تنها اثری كه از دیرزمان به هجویری نسبت داده اند و امروزه در دست است كشف المحجوب است و از طریق همین كشف المحجوب از دیگر آثار وی می توان آگاهی یافت، هجویری در ضمن سخن و مناسبت های گوناگون از كتب و رسایل خود نام برده است نظیر:

ذهن و قلم هجویری تحت تآثیر زبان عربی بود بخصوص كه اصطلاحات تصرف نیز تقریباً همه كلماتی قرآن اند و كمتر واژه ای فارسی مثل دوستی، درویشی، نیستی و ... ظرفیت معنایی را داشت كه به خوبی بتواند به جای محبت ، فقر و فنا و ... به كار رود

دیوان اشعار ، منهاج الدین ، كتاب فنا وبقا و البیان لاهل العیان و چند كتاب دیگر

موضوع كشف المحجوب تصرف اسلامی است و شامل مطالب زیر است :

1. مقدمه ای در سبب تالیف كتاب و بیان موضوع آن :

در این مقدمه علاوه بر طرح سوالات ابوسعید هجویری – همشهری مولف كه وی را متعهد كرده تا با این كتاب بدان ها پاسخ دهد – مولف مجال یافته از روزگار و نااهلان شكایت كند.

2. باب اثبات العلم (ص 21-11)

3. باب الفقر (ص 34-21)

4. باب التصوف (ص 49-34).

5. باب مرقعه داشتن (لبس المرقعات ) ص 65-49.

6. باب اختلافهم فی الفقر و الصفوه (ص 68-65)

7. باب بیان ملامه ( ص 78-68)

8. باب ذكر ائمتهم من اصحابه التابعین (ص 85-87)

9. باب فی ذكر ائمتهم من اهل البیت (ص 97-85)

10. باب ذكر اهل الصفه ( ص 107-97)

11. باب فی ذكر ائمتهم من اتباع التابعین الی یومنا ( ص 202-107)

12. باب فی ذكر ائمتهم من المتاخرین (ص 214-202)

13. باب فی ذكر رجال الصوفیه من المتاخرین علی الاختصار اهل البلدان (ص 218-214)

14. باب فی فرق فرقهم و مذاهبهم و آیاتهم و مقاماتهم و حكایاتهم (ص 219-218)

15. مكتبهای صوفیه ، عقاید و اقوال و نظریات آن ها ( 245-219)

سپس در حقیقت نفس و معرفت آن و دیگر مقولات عرفانی و فلسفی به اشباع تمام سخن می راند  (546-245).

نثر این كتاب زلال و از برترین نمونه های نثر قرن 4 و 5 است و به همان شیوه ای است كه در زبان اهل ادب به نثر مرسل ساده شهرت دارد.

روش انجام تحقیق:

حدود چند باب از این كتاب را مورد بررسی قرار دادم و تلاش كردم تا موارد گویایی را كه نشان از سبك این كتاب داشته باشد را بیابم و خلال سه سطح نحوی، واژگانی و بلاغی قرار دهم و هر كدام از این سطوح خود دارای چند قسمت است . ابتدا درباره ی آن نمونه توصیفی ارائه دادم تا مخاطب با آن آشنا شود سپس بعد از تحلیل، نمونه هایی از آن را در ادامه آورده ام .

پیشینه ی تحقیق:

1. ملك الشعرای بهار در كتاب سبك شناسی جلد 2 درباره ی سبك این كتاب اختصار سخن گفته است .
2. در مقدمه ی كتاب گزیده ی كشف المحجوب به انتخاب و توضیح دكتر محمود عابدی نیز بحث های پیرامون این كتاب وجود دارد.

مقالاتی درباب كشف المحجوب پیدا كردم اما سبك آن مد نظرم بود كه هیچ یك در این باره نبودند و برای كار سبك شناسی من مفید نبود.

سطح واژگان

نویسنده در جای جای این كتاب، هركجا كه قصد بیان مطلبی را دارد كه نسبت به آن تاكید دارد بعد از بیان آن از احادیث پیامبر و ائمه و نیز از آیات قرآن بهره می برد.

1. صفحه 11[1] (می گوید : خدای عزوجل دم كرد آنان را كه علوم بی منفعت آموزند )

در ادامه آیه ای از قرآن می آورد : « یتعلمون ما یضرُهم و لاینفعهم (102/بقره ) و پیامبر نیز فرمود« اُعوذُبك من علم لایَنْفع»

2. صفحه 13: زمانی كه قصد دارد بگوید : « كه علم ما صفت ماست و به ما قایم و اوصاف ما متناهی ) از آیه ی 85 سوره اسراء استفاده می كند « مااوتیتم من العلم الاقلیلاً»

3. صفحه 12. كاربند آن باش كه دانی تا به بوكات آن نادانسته نیز بدانی «‌انتَ لاتعمل بما تعلم ، كیفَ تطلُبُ مالا تعلم»

4. صفحه 50 سپردن طریق معانی دشوار باشد جز بر آن كه وی را از برای آن آفریده بود، و پیامبر گفت : صلی الله علیه :‌« كل میسر لما خلق له »‌

« لغات و عبارات تازی »

این كتاب متعلق به 5 است پس طبیعی است كه دستخوش لغات و عبارات تازی باشد از طرف دیگرصبغه ی مذهبی و عرفانی این كتاب باعث شده تا برای فهم بیشتر و القای معانی كه مقصود نویسنده است از آیات قرآن و احادیث بهره برد كه مخاطب با آن امن دارد و قبول دارد

بسیاری از لغات و اصطلاحات عربی وجود دارد كه در این كتاب به معنی هایی استفاده شده كه قبل از آن اینگونه استمال نمی شده است یا اصطلاحات دیگری جایگزین آن شده است . [2]

نمونه : عبودیت ، خیریت ، مجاهدت، زیادت، قلت، فراسات و ...

حروف متروك

برخی از حروف در این كتاب دیگر كاربردی ندارند و معنای آن ها تغییر كرده ودیگر در این معنا استعمال نمی شود.

1) ص 61 : رسول – صلی الله علیه و سلم – مامور بود به صحبت و قیام كردن به حق ایشان تا رسول (ع) هرك جایی كه از ایشان بدیدی گفتی ..... تا در معنای چنانكه ، تا حدی كه

2) صفحه 74:  گفت به خدمت برده ام ، كه وی به خدمت خداوند مشغول شد و ما به خدمت ...

بر دوام (در معنای همیشگی، دایم ( حرف اضافه + اسم )

3) آنچه به ابتدای كتاب نام خود اثبات كردم         (آنچه در معنای این كه )

4) و این اندر ماه رمضان بود.                                ( اندر در معنای در )

5) غنا فاضل تر كه فقر                                         (كه به معنی « از » )

سبك این كتاب قدیمی و كهنه است و از این حروف واژگان بسیار در آن دیده می شود و نویسنده متناسب با دوره ای كه در آن قرار داشته و آن بدان را شكل كه واژگان و حروف بكار برده می شدند ، استفاده كرده است

[1] -  شماره صفحات این مقاله بر اساس كتاب درویش گنج بخش (گزیده كشف المحجوب) به انتخاب و توضیح /دكتر محمود عابدی نوشته شده است.

[2] - ملك الشعرای بهار در كتاب سبك شناسی ج2 صفحه ی 203 )

برچسب ها : سبك شناسی كشف المحجوب , سبك شناسی , كشف المحجوب , جلابی هجویری , پروژه , پژوهش , مقاله , جزوه , تحقیق , دانلود پروژه , دانلود پژوهش , دانلود مقاله , دانلودجزوه , دانلود تحقیق